b.Sistem pendidikan fardu ain dan kifayah

Oleh- AHMAD BIN YAAKOB

Pendidikan fardu ain dan fardu kifayah  :

a. Pendidikan fardu ain  :

Ilmu asas ajaran lslam seperti akidah, syariat dan akhlak.Ilmu ini wajib dipelajar  dan diamalkan oleh setiap umat Islam yang mukallaf. Sumber utama ialah al-Quran dan sunnah, manakala sumber kedua ialah ijmak dan qias.[1]

b. Pendidikan fardu  kifayah :

. Ilmu pengetahuan yang wajib dituntut  olehsebahagian  umat Islam.

. Ia adalah semua disiplin ilmu yang diperlukan bagimenyempurnakan  keperluan  hidup manusia samadaberbentuk  keagamaan  atau keduniaan  sepertiperubatan, ekonomi, pendidikan dan lain-lain.

. Ilmu-ilmu fardu  kifayah merupakan  ilmu yangbersandarkan akal.

. Sumber ilmu ini ialah al-euran dan as-Sunnahsebagai  dasar, akal, pancaindera, pengkajian,

eksperimen  dan lain-lain.

. Ilmu fardu  kifayah  terbahagi  kepada  tiga : ilmu indera, ilmu sains dan ilmu falsafah.

o Pendidikan fardu ain dan kifayah  di Mesir :

a. Di Mesir,  ilmu fardu ain dan kifayah  amat ditekankandan dipelajari  di institusi pendidikan meskipun  padaperingkat awal penekanan berkisar  tentang akidah  dankeimanan.

b. Perkembangan pendidikan, interaksi dengan  luar,pertembungan  budaya dan sebagainya menyebabkansistem kurikulum asal Mesir dicampuri  dengan  ilmufardu kifayah  seperti falsafah, perubatan, astronomi  dansebagainya.

c. Lahir tokoh-tokoh  ilmuan Islam terkemuka  di Mesir.

Pendidikan fardu ain dan kifayah  di Acheh  :

a. Di Acheh, ilmu fardhu  ain amatditekankan padaperingkat awal pendidikan, pengajian  al euran, al Hadisdi ajar di semua institusi,serta  ilmu-ilmu lain sepertifekah, tauhid dan tasawuf.

b. Pengajian fardhu kifayah  diajar pada peringkatmenengah  dan tinggi. Di peringkat Dayah ilmu fardhukifayah di ajar menggunakan  kitab-kitab dariArab.Antara  ilmu tersebut ialah geografi,  sejarah, danmatematik.

c. Pendidikan khusus untuk wanita dalam bidang pertanian,  pertukangan,  ilmu perniagaan  turut diajar diDayah.Di peringkat Dayah ilmu fardhu kifayah di ajar menggunakan  kitab-kitab dari Arab.Antara  ilmu tersebut ialah geografi,  sejarah, danmatematik.

---

[1] “Pendidikan”, ”, dalam  Modul Pengajaran dan Pembelajaran STPM Sejarah, (Putrajaya: Kementerian Pendidikan Malaysia,2013),70.

2.2.2 PERKEMBANGAN PENDIDIKAN DI MESIR ABAD KE-8M

Oleh- AHMAD BIN YAAKOB

HP-Menjelaskan jenis institusi pendidikan : halaqah, masjid/surau,pondok/madrasah, istana dan universiti.

a. Jenis institusi pendidikan

Sejarah awal perkembangan pendidikan Islam di Mesir –

Kewujudan pelbagai institusi pendidikan merupakan sesuatu yang lumrah di sesebuah negara, begitu juga di Mesir. Masjid merupakan institusi pendidikan terawal ang pada mulanya menawarkan pemebelajaran ilmu keagamaan fardu ain diikuti ilmu-ilmu bukan agama atau fardu kifayah.[1]

       Kota Fustat sebagai pusat pentadbiran dan pusat pendidikan Islam, khasnya selepas pembinaan Masjid Amru bin al-As.Kemudian pusat keilmuan berpindah ke Kaherah dengan terbinanya Masjid al-Azhar zaman Dinasti F atimiyyah.

      Seterusnya Masjid al-Azhar menjadi pusat pengkajian Islam khasnya zaman pemerintahan khalifah Salehuddin al-Ayyubi sehingga melahirkan ramai tokoh-tokoh ilmuan Islam terkenal.

Jenis institusi pendidikan di Mesir

a. Halaqah - lingkaran iaitu proses belajar dan mengajar dilaksanakan apabila murid-murid melingkari gurunya. Kegiatan halaqah berlaku di masjid atau rumah-rumah. Halaqah adalah lanjutan daripada pembelajaran di kuttab dan kemunculannya lebih awal dari madrasah.

b. Masjid - pusat pendidikan, pusat ilmu, dakwah, kebudayaan Islam dan mahkamah keadilan. Pendidikan dan pengajaran yang berlangsung di masjid-masjid merupakan proses awal daripada terbentuknya kuttab dan halaqah di Mesir. Beberapa masjid di Kaherah berfungsi sebagai sekolah Islam (madrasah) dan hospital. Antara masjid terkenal di Kaherah adalah Masjid Jamie Amru dan Masjid Jamie Ibn Thulun.

c. Kuttab - pendidikan fardu ain dan fardu kifayah.

Penekanan kepada ilmu al-Quran, tafsir, hadis dan lain-lain. Kurikulum pendidikan di Kuttab berorientasi al- Quran sebagai buku teks yang merangkumi pengajaran membaca dan menulis, kaligrafi, sejarah Nabi Muhammad SAW dan hadis. Abad ke-8M, kuttab mulai mengajar ilmu pengetahuan umum dan agama ekoran pertembungan antara Islam dengan warisan budaya helenisme (budaya Yunani) sehingga berlaku banyak perubahan dalam kurikulum pendidikan Islam. Muncul dua aliran kuttab: pertama - kuttab yang mengajar ilmu agama (religious learning) dan kuttab yang mengajar pengetahuan bukan agama (secular learning).

d. Madrasah - madrasah hadis (sistem pendidikan hadis)

      Sejak penaklukkan Islam terhadap Mesir terdapat para sahabat Rasulullah SAW telah memasuki Mesir, misalnya Abdullah ibn Amru al-As, al-Zubair Awwam dan Miqdad al-Aswad. Terdapat riwayat yang mengatakan bahawa sejumlah 34 orang sahabat telah menetap di Mesir dan ada antara sahabat ini yang terlibat dalam pembentukan madrasah hadis di negeri Mesir.

      Penglibatan para sahabat dalam pendidikan telah membuka satu ruang dakwah bagi mereka menyebarkan  Islam, bahkan telah membentuk satu sistem yang tersusun dalam menerapkan kefahaman Islam. Secara tidak langsung usaha para sahabat telah membentuk satu sistem pendidikan hadis yang tersusun (madrasah hadis). Antara para sahabat yang terlibat dalam madrasah hadis ini iaitu Abdullah Amru Al-As, Amru al-As, Ukbah bin Amir, Maslamah dan Kharijah bin Huzafah Al-Adwi.

      Abdullah bin Amru Al-As ahli hadis yang amat mahir dan alim dalam ilmu tersebut kerana beliau bukan sahaja menghafal hadis-hadis yang beliau dengar daripada Rasulullah SAW.Bahkan beliau juga turut menulis dalam buku catatannya, agar beliau idak lupa ketika ingin meriwayat hadis-hadis tersebut kepada murid-muridnya.[2]    

e. Padang pasir / badiah - badiah-badiah merupakan sumber pembelajaran bahasa Arab yang asli sehingga banyak anak khalifah, ulama dan ahli ilmu datang ke badiah-badiah untuk mempelajari bahasa kesusasteraan Arab.[3]

---

[1] Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, Edisi Kedua(Shah Alam: Oxford Fajar.2016)  ,131.

[2] Mohd Sukki Othman dan Wan Muhammad  Wan Sulong ,Teks Pra U STPM Sejarah Penggal 2, Edisi Kedua, (Kuala Lumpur: Pearson Malaysia Sdn. Bhd, 2014), 241.

[3] “Pendidikan”, ”, dalam  Modul Pengajaran dan Pembelajaran STPM Sejarah, (Putrajaya: Kementerian Pendidikan Malaysia,2013),65.

Ciri-ciri pendidikan pada zaman khalifah Umayyah

Oleh- AHMAD BIN YAAKOB

a. Institusi pendidikan  dan bentuk pengajaran

. Masjid-masjid, istana khalifah  dan Kuttab.

. Kurikulum  - ilmu tafsir, hadis, fiqh, bahasa,

kesusasteraan  Arab dan lain-lain. Pengajaran dalam bentuk syarahan.

, Cara penyampaian  ilmu berbentuk  halaqah

Terdapat pengajaran qira'ah al-Quran dan qasidah yang berpusat di Kota Makkah  dan Madinah.

Terdapat tujuh  jenis bacaan mengikut  loghat suku kaum Arab. Bagi membolehkan  orang Islam bukan Arab membaca ak-Quran,  diwujudkan  tanda-tanda bunyi seperti fathah,  dammah dan kasrah.  Al-Quran kemudian dibariskan dengan  lengkap  serta ditanwimkan serta diletakkan tanda syaddah.

. Masjid-masjid  di Basrah dan Kufah (Iraq) – pusat pengajian  bahasa

. Istana khalifah berfungsi sebagai tempat belajar dan perpustakaan

' Subjek yang diajar - sejarah,  kesusasteraan,  ilmu pidato dan lain-lain

. Kuttab - sekolah permulaan.  Dua jenis

- Kuttab  untuk orang awam yang dikenakan  yuran dan kutttab alSabil untuk kanak-kanak  miskin  yang diberi percuma.

. Penekanan  kepada  pengajian  al-Quran dan asas-asas ilmu agama.

Tenaga-tenaga pengajar  :

-Mempunyai  pengetahuan  yang berbeza-beza  antara satu sama lain

-Guru-guru di masjid mempunyai asas-asas  ilmu pengetahuan  yang kukuh  dan pelbagai  kemahiran berbanding  dengan  guru-guru di istana dan kuttab.

Guru-guru di masjid mengajar tanpa sebarang ganjaran.

Guru-guru yang mengajar di istana  khalifah dikenali sebagai muaddih

- guru yang mengajar berkenaan budi pekerti, adab-adab  dan sahsiah. Mereka ditugaskan  mengajar  putera-putera  khalifah dan anak

pembesar.

c. Bidang-bidang  pengajian :

. Pengajian  senik muzik dan puisi - berpusat di KotaMakkah  dan Madinah. Pemuzik dan penyanyimenjadikan istana khalifah sebagai  tempat untukmendapat ganjaran.

. Pengajian  kesusasteraan  dan ilmiah

- berkembangpesat  di masjid-masjid  di Basrah dan Kufah

. Pengajian  sains dan perubatan  - mencapai  kemajuantinggi hingga melahirkan pakar-pakar  perubatan

. Pengajian  seni ukir dan seni pahat

- banyak ayatQuran,  hadis,  syair dan kata-kata  hikmat dipahat  dandiukir  pada dinding dan mimbar masjid, istana danlain-lain.

. Pengajian membuat  kertas, kompas  dan mensiu  (alatmillliliter)

d. Dasar dan perkembangan pendidikan  :

. Percuma bagi golongan kurang berkemampuan  dikuttab dan percumabagi  pengajian secara terbuka dimasjid-masjid. Kebanyakan rakyat menuntut ilmuwalaupun tiada  dasar wajib belajar. Berbeza denganputera mahkota  yang diberikan pendidikan wajib diistana atau mereka  dihantar  ke halaqah pengajian.

. Tiada sukatan pelajaran  ditetapkan.

. Perkembangan  ilmu pengetahuan  seiring denganpenyebaran  agama Islam.

. Lahir tokoh-tokoh  agama  dan cendiakawan  Islam.[1]

Peranan  khalifah dalam perkembangan  ilmu dan penyebaran  Islam.

Kemunculan  ilmu falsafah (suatu ilmu yang banyakmenggunakan  akal untuk berhujah) menyumbangperkembangan  sistem pendidikan.

. Akhir zaman pemerintahan Bani Umayyah, ulamaIslam terpaksa menggunakan  falsafah  sebagai  senjata bagi menentang hujah-hujah orang yahudi danNasrani.  Bentuk pendidikan mengalami  perubahanmengikut tuntutan dan situasi  semasa.

. Ilmu sejarah menjadi salah satu faktor penting dalam perkembangan  sistem  pendidikan. Ilmu ini dikhususkan  untuk putera-putera  khalifah kerana mereka bakal memimpin kerajaan. Dengan adanya pengetahuan berkenaan sejarah, mereka dapat memahami ilmu ketatanegaraan, sistem pemrintahan, pentadbiran dan menjadikan pengalaman pemerintahan terdahulu sebagai pengajaran bagi mengukuhkan pemerintahan pada masa hadapan.[2]  

---

[1] Ibid,64

[2] Mohd Sukki Othman dan Wan Muhammad  Wan Sulong ,Teks Pra U STPM Sejarah Penggal 2, Edisi Kedua, (Kuala Lumpur: Pearson Malaysia Sdn. Bhd, 2014), 234.

[3] Mahdi Shuid, Sazlina Othman dan Arjuna @ Mohd. Noor Yunus, Teks STPM Pra U Sejarah  Islam Penggal 2, (Bandar Baru Bangi: Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd, 2014), 214.

2.2.1 Falsafah pendidikan Islam.

2.2.2 Perkembangan pendidikan

Oleh- AHMAD BIN YAAKOB

2.2.1 Falsafah pendidikan Islam.

Hasil pembelajaran-membincangkan falsafah dan ciri-ciri pendidikan Islam.

Falsafah pendidikan Islam

a.Falsafah pendidikan Islam.

Falsafah pendidikan Islam ialah falsafah yang berteraskan wahyu, iaitu al-Quran dan al-Sunnah. Falsafah pendidikan Islam bertujuan untuk menyediakan manusia dengan ilmu pengetahuan ang cukup agar ia kenal akan dirinya serta tugas dan tanggungjawabnya atau mengetahui cara untuk menjalankan atau melaksanakan anggungjawabnya sebagai hamba dan khalifah Allah di muka bumi ini.

      Ringkasnya falsafah pendidikan Islam adal satu usaha berterusan untuk menyampaikan ilmu, kemahiran dan penghayatan Islam berdasarkan al-Quran dan Sunnah bagi membentuk sikap kemahiran, keperibadian dan pandangan hidup sebagai hamba Allah swt yang mempunyai tanggungjawab untuk membangun diri, masyarakat, alam sekitar dan negara ke arah kebaikan di dunia dan kesejaheraan di akhirat.[1]     

Definisi pendidikan Islam - tarbiah,  taklim, ta'dib, irsyad dan tadris. Tarbiyah ialah proses pembenukan peribadi individu dari satu tahap sehingga mencapai matlamat akhir iaitu insan sempurna yang mengabdi diri dengan tulus ikhlas kepada Allah SWT.

Taalim dikaitkan dengan pemindahan ilmu kepada manusia untuk merealisasikan fungsi, tugas dan statusnya sebagai khalifah Allah SWT di bumi ini.   Tadris membawa maksud pengajaran sesuatu cabang ilmu yang ditujukan kepada seseorang individu.Tadib dihubungkait dengan pembentukan adab atau sahsiah sebagaimana yang dikehendaki oleh Islam. Irsyad pula bermakna petunjuk berasaskan syariah.[2]

Takrif umum Pendidikan Islam - suatu proses pembentukan  keperibadian  manusia berlandaskan  al-Quran dan as-Sunnah  supaya menjadi hamba Allah SWT yang beriman,  bertaqwa  dan beramal  soleh.[3]

Surah al-Alaq  ayat I hingga 5 membuktikan pendidikan dan berilmu pengetahuan merupakan risalah  terpenting dalam Islam.

Islam menekankan pengetahuan berbentuk  fardu ain dan fardu kifayah  di samping tidak mengetepikan  pengetahuan lain.

Berbeza dengan  pendekatan sekularisme.

Islam memandang tinggi orang-orang  berilmu (ulama).

Sumber Pendidikan Islam : al-Quran, as-Sunnah  dan ijmak ulama.

Tujuan Pendidikan Islam  :

a. Mencari  keredhaan Allah

b. Membentuk  akhlak dan keperibadian mulia

c. Perwujudan diri (sempurna  kendiri - roh dan jasad)

Pendidikan Islam menekankan  keseimbangan  antara roh,jasad  dan akal.

Lima punca pengetahuan yang diakui oleh falsafah  Islam -deria,  akal, institusi, ilham dan wahyu.

Dr. Said Ismail Ali - enam  punca Pendidikan Islam :

a. al-Quran

b. Hadis

c. Sahabat-sahabat  Rasulullah SAW

d. Permasalahan sosial

e. Adat istiadat dan etika masyarakat  (sejarah)

f. Para pemikir Islam

Ciri-ciri Pendidikan

Pendidikan Islam merupakan  tanggungjawab  peribadi,Islam tanggungjawab masyarakat  dan tanggunglawab pemerintah.

Pendidikan Islam bersifat pragmatis - teori dan praktik sekaligus.

Pendidikan Islam zaman Khalifah Umayyah mencapai  tahap kecemerlangan.

 Faktor-faktor  yang mendorong  peningkatan kemajuan pendidikan  pada zaman  kerajaan Umayyah  :

a. Perkembangan  kerajaan  Islam itu sendiri

b. Perkembangan  ilmu

c. Perkembangan  masyarakat  Islam.

Faktor-faktor  yang menyumbang  kepada perkembangan pendidikan  pada zaman Umayyah 

a. Gerakan agama

b. Gerakan falsafah

c. Gerakan  sejarah.[4]

---

[1] Mohd Sukki Othman dan Wan Muhammad  Wan Sulong ,Teks Pra U STPM Sejarah Penggal 2, Edisi Kedua, (Kuala Lumpur: Pearson Malaysia Sdn. Bhd, 2014), 221.

[2]Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, (Shah Alam: Oxford Fajar.2012)  ,112.

[3]“Falsafah Pendidikan Islam ”, dalam  Modul Pengajaran dan Pembelajaran STPM Sejarah, (Putrajaya: Kementerian Pendidikan Malaysia,2013),60.

[4]Ibid, 61.

Huraikan pelaksanaan sistem percukaian pada zaman Khalifah Abbasiyah dari abad ke 9 hingga abad ke 11 masihi.

PENDAHULUAN

Pada zaman Khalifah  Abbasiyah ,wujud dua buah diwan (jabatan) utama iaitu Diwan alJund (Jabatanketenteraan) dan Diwan al- Kharaj (Jabatan Percukaian). Selainitu, wujud juga pelbagai diwan  lain  seperti Diwan al-Rasa’il, al-Khatam, al-Barid, al-Azimmah, as-Sawafi,alSirrdan lain-lain. Setiap diwan diketuai seorang pegawai tadbir yang bertanggung jawab menjalankan urusan tertentu  mengikut keperluan negara. Pelaksanaan cukai pada zaman kerajaan Abbasiyah meliputi sumber utama iaitu kharaj, jizyah dan usyur. Kharaj merupakan cukai yang dikenakan oleh pemerintah Islam terhadap pemilik tanah yang ditakluki oleh tentera Islam. Jizyah adalah cukai perlindungan yang dikenakan terhadap golongan bukan islam (zimmi) sebagai balasan kepada jaminan perlindungan daripada negara Islam ke atas nyawa ,harta dan amalan agama mereka. Usyur merupakan cukai perniagaan yang dikenakan kepada semua peniaga Islam dan bukan islam apabila mereka menjalankan perniagaan dalam negara Islam.

Pelaksanaan sistem percukaian zaman Khalifah Abbasiyah adalah dengan

1)   Penubuhan Diwan al- Kharaj

Diwan al-Kharaj merupakan Jabatan Percukaian Negara yang mengendalikan semua perkara yang berkaitan dengan pentadbiran cukai tanah yang mengeluarkan hasil pertanian. Jabatan ini diketuai oleh seorang pegawai yang berkuasa melantik wakil-wakil pemungut cukai dan menentukan jumlah cukai mengikut keadaan dan kawasan tertentu. Pegawai ini juga bertanggung jawab memastikan semua pihak mematuhi peraturan dan pelaksanaan kutipan cukai berkenaan. Penubuhan jabatan ini bertepatan dengan situasi semasa memandangkan sector pertanian merupakan bidang yang diceburi oleh majority penduduk.Hasil pungutan kharaj yang diperolehi begitu besar dan dianggap penyumbang utama baitumal negara.Dengan kata lain, sector pertanian menjadi nadi jentera pentadbiran kerajaan Abbasiyah. Pada zaman khalifah al-Mahdi, beliau menubuhkan Jabatan Akauntan Negara untuk mengawal selia akaun setiap jabatan khasnya mengenai hasil pungutan dan perbelanjaannya. Pada zaman Khalifah Harun al-Rasyid, beliau telah mengarahkan Abu Yusuf bin Yaaqub. Qadhi Besar Baghdad supaya menyusun segala peraturan mengenai pecukaian untuk dijadikan panduan dalam pentadbiran negara. Abu Yusuf Berjaya menghasilkan Kitab al-Kharaj yang menjelaskan secara terperinci berkenaan peraturan-peraturan yang berkaitan percukaian termasuk kadar-kadar yang harus dibayar oleh individu terbabit. Kitab ini dihasilkan agar para amil yang bertugas memungut cukai dapat memahami kaedah percukaian dengan cara lebih jelas dan menghindarkan unsure penindasan.

2)  Pelaksanaan Kharaj

Kadar kharaj yang dikenakan tidak sama antara kawasan.Faktor yang menentukan kadar kharaj termasuk lokasi kawasan, kualiti tanah, penggunaan alat siraman dan kualiti benih tanaman. Lazimnya, minima 10 dirham dikenakan bagi setiap unit tanah pertanian. Bayaran kharaj dibayar dalam bentuk mata wang dan

6

harta benda yang bernilai seperti haiwan ternakan dan hasil tanaman. Syaratsyarat tanah yang dikenakan kharaj antaranya pemilik tanah merupakan penduduk zimmi, tanah kediaman yang dijadikan kawasan pertanian, tanah kharaj yang disewakan atau dipajak (kharaj yang dikenakan ke atas pemilik tanah bukan penyewa) dan pengecualian kharaj jika hasil pertanian musnah akibat bencana alam. Pada zaman Khalifah al-Mahdi, beliau memperkenalkan system percukaian Muqasamahia itu cukai dikenakan keatas sebahagian daripada hasil keluaran pertanian. Kharaj juga merupakan salah satu sumber terpenting baitumal berikutan kemajuan pesat dalam bidang pertanian dan pembangunan negara. Pada zaman khalifah al-Makmun, cukai kharaj yang dipungut di wilayah Iraq berjumlah 27.8 juta dirham manakala di wilayah Khurasan sebanyak 28 juta dirham.

3) Pelaksanaan Jizyah

Khalifah Abbasiyah telah mengembalikan sistem pungutan jizyah seperti mana zaman khulafa al-Rasyidin di mana kadar tahunan jizyah ialah 48 dirham ke atas golongan kaya, 24 dirham ke atas golongan pertengahan dan 12 dirham ke atas golongan miskin yang mampu menyara hidup mereka. Pelaksanaan pungutan cukai jizyah dipantau oleh gabenor-gabenor wilayah yang diantik oleh khalifah. Golongan yang dikecualikan jizyah termasuk orang perempuan, kanak-kanak, orang tua, fakir miskin, golongan cacat dan lemah hamba dan golongan sakit berpanjangan. Pada zaman kerajaan Abbasiyah, tiada diskriminasi dalam pelaksanaan jizyah, berbeza dengan zaman Umayyah dimana orang Islam bukan Arab (Mawali) turut dikenakan jizyah . Situasi ini mungkin disebabkan pada zaman Abbasiyah yang menguasai pentadbiran adalah bangsa Parsi dan Turki.Hasil pungutan jizyah disimpan di bawah baitulmal.

4) Pelaksanaan Usyur

      Kadar usyur berbeza terhadap jenis pedagang dan berdasarkan nilai dagangan. Cukai 2.5% dikenakan ke atas peniaga Islam, 5.0% ke atas peniaga kafir harbi. Jumlah usyur yang dikenakan adalah 200 dirham apabila cukup kadar nisabnya. Zaman Abbasiyah mencapai kemajuan ekonomi yang pesat dalam sector perdagangan, perindustrian dan pertanian. Baghdad muncul antara pusat pedagangan tersibuk di dunia. Pelabuhan utama terletak di Baghdad, Basrah, Kaherah dan lain-lain. Kapal-kapal membawa barang dagangan melebihi sejuta dirham.    Antara barang dagangan utama termasuk sutera, kasturi, rempah-ratus, batu permata dan lain-lain. Oleh itu, usyur menjadi cukai penting yang dikenakan ke atas barang para pedagang. Bermula zaman pemerintahan Khalifah al-Mahdi, kerajaan Abbasiyah telah menggenakan cukai perniagaan di pasar dan kedai-kedai di sekitar kota Baghdad dan wilayah kekuasaan Islam yang lain. Usyur digunakan untuk pembangunan Negara seperti menyediakan kemudahan tempat-tempat perniagaan dan sebagainya.

KESIMPULAN

Pelaksanaan system cukai yang sistematik dan terancang telah menyumbang kepada pembangunan dan kegemilangan kerajaan Abbasiyah. Sumber cukai yang stabil dan banyak menyebabkan kerajaan Abbasiyah mampu menyediakan pelbagai prasarana yang diperlukan oleh rakyat.
sumber-skema Percubaan SEJARAH  STPM S2 Kelantan 2018

ZAKAT ZAMAN KHULAFAH AL-RASYIDIN

Oleh- AHMAD BIN YAAKOB

a.Definisi zakat

Dari segi bahasa bermaksud penyucian atau penyuburan. Penyucian dikaitkan dengan menghapuskan sifat-sifat kedekut atau bakhil dalam diri seseorang individu.Penyuburan pula dikaitkan dengan penambahan pahala serta keberkatan dalam harta yang dimiliki.Dari segi syarak pula, zakat dikaitkan dengan pemberian atau pengeluaran yang diwajibkan ke atas umat Islam termasuk dalam rukun Islam.[1]

Kefarduan zakat telah disyariatkan pada tahun kedua setelah Nabi Muhammad saw berhijrah ke Kota Madinah. Zakat ialah satu daripada rukun Islam kelima. Keengganan membayar zakat boleh membawa kepada hukuman bunuh atau mereka juga dipaksa membaa zakat oleh pemerintah.[2]

b.Syarat wajib zakat

      Zakat wajib dikeluarkan bagi mereka yang mampu dan memenuhi syarat-syarat tertentu dan fardu ain ke atas orang yang cukup syaratnya. Namun kedudukan mereka yang tidak mengeluarkan zakat dikategori kafir sekiranya ingkar dengan kefarduan zakat dan fasiq sekiranya enggan mengeluar zakat kerana sifat bakhil dan kedekut. Zakat wajib dikeluarkan sekirana seseorang itu Islam, cukup nisab iaitu kadar tertentu ang diwajibkan zakat dan genap haul iaitu setahun mengikut bulan hijrah.[3]

c.Jenis zakat

Zakat terbahagi kepada dua, iaitu zakat fitrah yang diwajibkan ke atas semua individu Muslim bermula daripada bulan Ramadhan hingga sebelum solat sunat Aidilfitri.Manakala zakat harta hanya diwajibkan ke atas individu yang mampu apabila harta yang dimiliki cukup kadar (nisab) serta haulnya (genap setahun dimiliki).

      Zakat harta terbahagi kepada zakat pertanian, zakat binatang temakan, zakat pemiagaan, zakat emas dan perak dan harta rikaz (harta karun).Harta yang dikeluarkan sebagai zakat akan diagihkan kepada lapan golongan asnaf.[4]

d.Kadar zakat

Kadar zakat fitrah ialah sebanyak segantang  kira-kira 2.7 kilogram yang dikeluarkan daripada jenis bahan-bahan makanan yang mengenyangkan dan makanan asasi penduduk sesebuah negara seperti beras, gandum, barli dan seumpamanya. Imam Abu Hanifah dan Mazhab Hanafi mengharuskan zakat fitrah dikeluarkan melalui mata wang dengan mengikut kadar atau nilai harga bahan makanan asasi tersebut. Manakala kadar zakat harta pula dikeluakan dengan kadar yang di tetapkan oleh syarak. Contoh kadar nisab pertanian ialah lima ausuq.Kadar ausuq ialah kira-kira 900 liter secara timbangan. Manakala kadar zakat tanaman ialah 1/10 jika menggunakan air hujan atau air sungai dan 1/20 jika diusahakan sendiri menggunakan ala penyiram.[5]

e.Asnaf zakat

(a) golongan fakir

(b) golongan miskin

(c) musafir

(d) mualaf

(e) hamba yang membebaskan diri

(f1 orang yang berhutang

(g) orang yang bejihad

(h) amil

f.Pelaksanaan zakat zaman Khulafah al-Rasyidin

Pelaksanaan zakat pada zaman ini diteruskan sebagaimana pada zaman Nabi Muhammad s.a.w. Sumber zakat diagihkan kepada lapan golongan asnaf. Pada zaman pemerintahan

Zaman Abu Bakar

Zaman Khalifah Abu Bakar al-Siddiq, timbul kontroversi berhubung dengan pelaksanaan zakat disebabkan wujudnya golongan al-Riddah yarag enggan membayar zakat. Golongan yang enggan membayar zakat ini ialah penduduk Yaman, Yamamah dan Oman. Mereka menganggap zakat sebagai cukai yang dipaksa. Sementara itu ada yang enggan membayar zakat kerana tersalah tafsir terhadap ayat-ayat al-Quran yang mewajibkan zakat. Mereka menyatakan bahawa Nabi Muhammad SAW sahaja yang berhak mengutip zakat, jadi apabila baginda wafat, maka dengan sendiri zakat tidak wajib dibayar. Antara yang termasuk dalam golongan ini ialah Malik bin Nuwairah iaitu ketua Bani Hanzlah yang memberi bantuan kepada Sajah.

Khalifah Abu bakar al-Siddiq bersikap tegas ke atas orang yang cuba memisahkan antara kewajipan sembahyang dengan kewajipan zakat kerana sembahyang merupakan tiang agama, manakala zakat pula jambatannya. Walaupun Umar al-Khattab cuba menasihatinya supaya berbincang terlebih dahulu, tetapi Khalifah Abu Bakar  tetap dengan pendiriannya yang tegas berdasarkan dalil al-Quran dan hadis. Khalifah Abu Bakar bertindak  tegas menggempur golongan tersebut. Golongan ini telah ditangani melalui pembentukan 11  buah pasukan tentera. Misi ini telah bejaya termasuklah membunuh golongan yang mengaku merjadi nabi.

Zaman Umar

Zaman Khalifah Umar, pelaksanaan zakat diteruskan.Pada zaman. pemerintahan Khalifah Umar bin al-Khattab pula, sumber zakat meningkat disebabkan kesan kejayaan kempen dakwah dan ketenteraan yang dijalankan. Contohnya selepas menyerang Parsi dan syiar Islam berkembang di Parsi kerana mendapat layanan yang baik daripada pemerintahan Khalifah Umar.  Rakyat Parsi dibenarkan menjalankan upacara keagamaan dan ibadat mengikut agama mereka dan membayar jizyah. Mereka diberi jaminan keselamatan harta benda. Kesannya mereka memeluk agama Islam dan dikenakan bayaran zakat.Hasil zakat telah dihantar ke seluruh tanah jajahan yang dikuasai Islam dan sumber zakat  telah dapat diagihkan kepada lapan  golongan asnaf yang layak menerimanya.

Zaman Uthman

Zakat dilaksanakan dengan  jayanya zaman Khalifah Uthman. Khalifah Uthman memperkenalkan zakat ternakan kepada pemilik kuda. Pengenalan zakat kuda ini tidak pernah dilakukan sejak zaman Nabi Muhammad s.a.w. Namun Khalifah Uthman menjelaskan perkembangan ekonomi yang dinikmati oleh masyarakat Islam sehingga berjaya memiliki kuda wajar dikenakan zakat sejajar dengan zakat yang dikenakan ke atas binatang unta. Segala sumber zakat dimasukkan  ke dalam Baitulmal sebagaimana zaman Khalifah Umar.

      Masalah timbul apabila Khalifah Uthman dituduh menyalahgunakan pengagihan wang zakat ketika dana perbendaharaan merosot. Tindakan ini tidak dipersetujui oleh sebilangan pihak dan menganggap Khalifah Uthman sebagai bidaah. Namun, Khalifah Uthman menjelaskan bahawa wang tersebut diambil sebagai wang pendahuluan yang akan dikembalikan.

Zaman Ali

Pada zaman Ali, walaupun menghadapi konflik dalaman, namun pelaksanaan zakat tetap dijalankan seperti biasa.[6]

---

[1] Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, Edisi Kemaskini,(Shah Alam:Oxford Fajar.2015)  ,103

[2] Mohd Sukki Othman dan Wan Muhammad  Wan Sulong ,Teks Pra U STPM Sejarah Penggal 2,208.

[3] Ibid,209.

[4]Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, Edisi Kemaskini,113.

[5] Mohd Sukki Othman dan Wan Muhammad  Wan Sulong ,Teks Pra U STPM Sejarah Penggal 2,210.

[6] Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, Edisi Kemaskini,114.

.ZAKAT

PERANAN DAN PELAKSANAAN ZAKAT ZAMAN KHULAFAH AL-RASYIDIN

Oleh- AHMAD BIN YAAKOB

a.Definisi zakat

Dari segi bahasa bermaksud penyucian atau penyuburan. Penyucian dikaitkan dengan menghapuskan sifat-sifat kedekut atau bakhil dalam diri seseorang individu.Penyuburan pula dikaitkan dengan penambahan pahala serta keberkatan dalam harta yang dimiliki.Dari segi syarak pula, zakat dikaitkan dengan pemberian atau pengeluaran yang diwajibkan ke atas umat Islam termasuk dalam rukun Islam.[1]

Kefarduan zakat telah disyariatkan pada tahun kedua setelah Nabi Muhammad saw berhijrah ke Kota Madinah. Zakat ialah satu daripada rukun Islam kelima. Keengganan membayar zakat boleh membawa kepada hukuman bunuh atau mereka juga dipaksa membaa zakat oleh pemerintah.[2]

b.Syarat wajib zakat

      Zakat wajib dikeluarkan bagi mereka yang mampu dan memenuhi syarat-syarat tertentu dan fardu ain ke atas orang yang cukup syaratnya. Namun kedudukan mereka yang tidak mengeluarkan zakat dikategori kafir sekiranya ingkar dengan kefarduan zakat dan fasiq sekiranya enggan mengeluar zakat kerana sifat bakhil dan kedekut. Zakat wajib dikeluarkan sekirana seseorang itu Islam, cukup nisab iaitu kadar tertentu ang diwajibkan zakat dan genap haul iaitu setahun mengikut bulan hijrah.[3]

c.Jenis zakat

Zakat terbahagi kepada dua, iaitu zakat fitrah yang diwajibkan ke atas semua individu Muslim bermula daripada bulan Ramadhan hingga sebelum solat sunat Aidilfitri.Manakala zakat harta hanya diwajibkan ke atas individu yang mampu apabila harta yang dimiliki cukup kadar (nisab) serta haulnya (genap setahun dimiliki).

      Zakat harta terbahagi kepada zakat pertanian, zakat binatang temakan, zakat pemiagaan, zakat emas dan perak dan harta rikaz (harta karun).Harta yang dikeluarkan sebagai zakat akan diagihkan kepada lapan golongan asnaf.[4]

d.Kadar zakat

Kadar zakat fitrah ialah sebanyak segantang  kira-kira 2.7 kilogram yang dikeluarkan daripada jenis bahan-bahan makanan yang mengenyangkan dan makanan asasi penduduk sesebuah negara seperti beras, gandum, barli dan seumpamanya. Imam Abu Hanifah dan Mazhab Hanafi mengharuskan zakat fitrah dikeluarkan melalui mata wang dengan mengikut kadar atau nilai harga bahan makanan asasi tersebut. Manakala kadar zakat harta pula dikeluakan dengan kadar yang di tetapkan oleh syarak. Contoh kadar nisab pertanian ialah lima ausuq.Kadar ausuq ialah kira-kira 900 liter secara timbangan. Manakala kadar zakat tanaman ialah 1/10 jika menggunakan air hujan atau air sungai dan 1/20 jika diusahakan sendiri menggunakan ala penyiram.[5]

e.Asnaf zakat

(a) golongan fakir

(b) golongan miskin

(c) musafir

(d) mualaf

(e) hamba yang membebaskan diri

(f1 orang yang berhutang

(g) orang yang bejihad

(h) amil

f.Pelaksanaan zakat zaman Khulafah al-Rasyidin

Pelaksanaan zakat pada zaman ini diteruskan sebagaimana pada zaman Nabi Muhammad s.a.w. Sumber zakat diagihkan kepada lapan golongan asnaf. Pada zaman pemerintahan

Zaman Abu Bakar

Zaman Khalifah Abu Bakar al-Siddiq, timbul kontroversi berhubung dengan pelaksanaan zakat disebabkan wujudnya golongan al-Riddah yarag enggan membayar zakat. Golongan yang enggan membayar zakat ini ialah penduduk Yaman, Yamamah dan Oman. Mereka menganggap zakat sebagai cukai yang dipaksa. Sementara itu ada yang enggan membayar zakat kerana tersalah tafsir terhadap ayat-ayat al-Quran yang mewajibkan zakat. Mereka menyatakan bahawa Nabi Muhammad SAW sahaja yang berhak mengutip zakat, jadi apabila baginda wafat, maka dengan sendiri zakat tidak wajib dibayar. Antara yang termasuk dalam golongan ini ialah Malik bin Nuwairah iaitu ketua Bani Hanzlah yang memberi bantuan kepada Sajah.

Khalifah Abu bakar al-Siddiq bersikap tegas ke atas orang yang cuba memisahkan antara kewajipan sembahyang dengan kewajipan zakat kerana sembahyang merupakan tiang agama, manakala zakat pula jambatannya. Walaupun Umar al-Khattab cuba menasihatinya supaya berbincang terlebih dahulu, tetapi Khalifah Abu Bakar  tetap dengan pendiriannya yang tegas berdasarkan dalil al-Quran dan hadis. Khalifah Abu Bakar bertindak  tegas menggempur golongan tersebut. Golongan ini telah ditangani melalui pembentukan 11  buah pasukan tentera. Misi ini telah bejaya termasuklah membunuh golongan yang mengaku merjadi nabi.

Zaman Umar

Zaman Khalifah Umar, pelaksanaan zakat diteruskan.Pada zaman. pemerintahan Khalifah Umar bin al-Khattab pula, sumber zakat meningkat disebabkan kesan kejayaan kempen dakwah dan ketenteraan yang dijalankan. Contohnya selepas menyerang Parsi dan syiar Islam berkembang di Parsi kerana mendapat layanan yang baik daripada pemerintahan Khalifah Umar.  Rakyat Parsi dibenarkan menjalankan upacara keagamaan dan ibadat mengikut agama mereka dan membayar jizyah. Mereka diberi jaminan keselamatan harta benda. Kesannya mereka memeluk agama Islam dan dikenakan bayaran zakat.Hasil zakat telah dihantar ke seluruh tanah jajahan yang dikuasai Islam dan sumber zakat  telah dapat diagihkan kepada lapan  golongan asnaf yang layak menerimanya.

Zaman Uthman

Zakat dilaksanakan dengan  jayanya zaman Khalifah Uthman. Khalifah Uthman memperkenalkan zakat ternakan kepada pemilik kuda. Pengenalan zakat kuda ini tidak pernah dilakukan sejak zaman Nabi Muhammad s.a.w. Namun Khalifah Uthman menjelaskan perkembangan ekonomi yang dinikmati oleh masyarakat Islam sehingga berjaya memiliki kuda wajar dikenakan zakat sejajar dengan zakat yang dikenakan ke atas binatang unta. Segala sumber zakat dimasukkan  ke dalam Baitulmal sebagaimana zaman Khalifah Umar.

      Masalah timbul apabila Khalifah Uthman dituduh menyalahgunakan pengagihan wang zakat ketika dana perbendaharaan merosot. Tindakan ini tidak dipersetujui oleh sebilangan pihak dan menganggap Khalifah Uthman sebagai bidaah. Namun, Khalifah Uthman menjelaskan bahawa wang tersebut diambil sebagai wang pendahuluan yang akan dikembalikan.

Zaman Ali

Pada zaman Ali, walaupun menghadapi konflik dalaman, namun pelaksanaan zakat tetap dijalankan seperti biasa.[6]

Peranan dan pelaksanaan zakat zaman Abbasiyah

Tafsiran zakat mengikut mazhab.

Pelaksanaan zakat fitrah dan harta

Ketua Kadi-menasihati sultan dalam urusan zakat.

Kadar zakat

Harta yang dikenakan zakat

Golongan penerima zakat

Zakat digunakan untuk pembangunan dan kemajuan negara.

---

[1] Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, Edisi Kemaskini,(Shah Alam:Oxford Fajar.2015)  ,103

[2] Mohd Sukki Othman dan Wan Muhammad  Wan Sulong ,Teks Pra U STPM Sejarah Penggal 2,208.

[3] Ibid,209.

[4]Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, Edisi Kemaskini,113.

[5] Mohd Sukki Othman dan Wan Muhammad  Wan Sulong ,Teks Pra U STPM Sejarah Penggal 2,210.

[6] Mahayudin Hj. Yahya et. Al., Ace Ahead Teks STPM Sejarah Islam (500-1918) Penggal 2, Edisi Kemaskini,114.